FATF چیست و عضویت در آن چه اهمیتی دارد؟

FATF چیست؟

این کلمه مخفف عبارت Financial Action Task Force به معنی «گروه ویژه اقدام مالی» است؛ یک سازمان بین المللی که در سال 1989 و با ابتکار گروه هفت یا همان جی 7 تأسیس شد و هدف آن مبارزه با پول‌شویی و تأمین مالی تروریسم است. دبیرخانه این نهاد نیز در مقر سازمان همکاری اقتصادی و توسعه در پاریس مستقر است.

چند کشورهایی در FATF عضو هستند؟

بر اساس آخرین گزارش سالانه، FATF در مجموع 194 کشور در سراسر جهان را پوشش می‌دهد که از میان آن‌ها 35 کشور به‌عنوان اعضای قضایی و 2 سازمان «کمیسیون اروپا» (این کمیسیون نقش قوه مجریه را در اتحادیه اروپا ایفا می‌کند) و «کشورهای عضو همکاری خلیج فارس» به عنوان سازمان‌های منطقه‌ای فعالیت می‌کنند.

FATF دقیقاً چه کاری انجام می‌دهد؟

گروه ویژه اقدام مالی همواره یک بیانیه دارد که در آن لیست کشورهایی را که مقررات مالی و پولشویی نگران کننده‌ای دارند، منتشر می‌کند و از اعضای خود و دیگر کشورها می‌خواهد که در فعالیت‌های اقتصادی خود و روابط مالی دو جانبه حداکثر دقت را به منظور جلوگیری از فعالیت‌های تروریستی و پولشویی به خرج دهند. در لیستی که تا سال 2015 منتشر شده بود، کشورهای ایران و کره شمالی به عنوان کشورهای خطرناک معرفی شده بودند. البته پس از اجرایی شدن برجام اقدامات متقابل علیه ایران به حالت تعلیق درآمده بود.

FATF برای بررسی میزان ریسک کشورها چند الزام دارد. به این معنا که مادامی که این الزامات اجرایی نشود، کشور مزبور حداقل استانداردهای لازم جهت بررسی ریسک را ندارد و احتمالاً خطرناک قلمداد خواهد شد. البته حتی پس از تأمین این الزامات هم هیچ کشوری برای همیشه امن معرفی نمی‌شود و احتمال دارد حتی کشوری که عضو مجمع اصلی این نهاد است، روزی به‌ دلیل اجرا نشدن الزامات اولیه به یک کشور پرخطر تبدیل شود.

بنابراین مادامی که کشورها الزامات این نهاد را اجرایی نکرده‌اند، فرآیند بررسی ریسک آن‌ها شروع نمی‌شود. همان گونه که برای دریافت گواهینامه یا تأییدیه در هر حوزه‌ای، ابتدا باید مدارکی را برای ثبت درخواست خود ارائه دهید، در اینجا هم پیش از هر کاری،‌ FATF در قالب لوایح و کنوانسیون‌های بین‌المللی، از کشورها می‌پرسد که از نظر شما پولشویی جرم محسوب می‌شود؟ از نظر شما تأمین مالی تروریسم جرم‌انگاری شده است؟ و مواردی از این دست (البته با بندها و تبصره‌های مختلف و نه به این سادگی!). اگر پاسخ به این سؤالات منفی باشد، در همین مرحله کشور مربوطه یک کشور پرخطر تلقی خواهد شد. اما در صورت مثبت بودن پاسخ‌ها (تصویب لوایح و کنوانسیون‌ها)، کشور مربوطه تحت اقدامات نظارتی و بررسی‌های FATF قرار خواهد گرفت تا وضعیت آن از لحاظ میزان ریسک پولشویی و تأمین مالی تروریسم تعیین شود.

قرار گرفتن در لیست سیاه یعنی چه و آیا FATF می‌تواند کشوری را تحریم کند؟

اصطلاح «لیست سیاه» به کشورهایی گفته می‌شود که از نظر FATF خطر پولشویی و تأمین مالی تروریسم آن‌ها بالاست. با اینکه بر اساس حقوق بین‌الملل قرار گرفتن در لیست سیاه FATF به خودی خود هیچ‌گونه تحریم رسمی‌ای را به همراه ندارد، اما در عمل کشوری که در لیست سیاه قرار می‌گیرد اغلب خود را در معرض فشار مالی می‌بیند. در واقع، وقتی نام کشوری در فهرست دولت‌های غیرهمکار و مناطق پرخطر گروه ویژه اقدام مالی قرار می‌گیرد، بانک‌ها و موسسات مالی و اعتباری مهم دنیا، در برخورد با بانک‌ها و شرکت‌های آن کشور، نهایت احتیاط را به خرج می‌دهند و حتی گاهی به همین دلیل از برقراری روابط با آنها خودداری می‌کنند.

به عنوان یک نمونه از میزان قدرت و تأثیر اقتصادی FATF‌ می‌توان به هلند اشاره کرد که در سال 2015 مورد انتقاد این نهاد قرار گرفت که چرا تلاش کافی برای شناسایی صاحبان حساب بانکی انجام نمی‌دهد. با اینکه در این مرحله هیچ تحریم و اقدام عملی خاصی صورت نگرفته بود اما بانک مرکزی و دولت این کشور برای در امان ماندن از تبعات چنین انتقادی، سریعاً دست به اصلاحات عمده در نظام بانکی خود زدند.

وضعیت ایران در FATF چگونه است؟

دولت ایران با اجرایی شدن برجام، چهار لایحه را برای راه نیافتن به فهرست سیاه گروه ویژه اقدام مالی علیه پولشویی (FATF) ارائه کرد:

• لایحه اصلاح قانون مبارزه با پولشویی که شورای نگهبان آن را تائید کرد.

• لایحه اصلاح قانون مبارزه با تامین مالی تروریسم (CFT) به عنوان اولین لایحه‌ای که شورای نگهبان آن را تائید کرد.

• لایحه الحاق به کنوانسیون بین‌المللی مقابله با تامین مالی تروریسم که مجلس شورای اسلامی آن را تصویب اما شورای نگهبان آن را رد کرد.

• لایحه کنوانسیون مبارزه با جرائم سازمان‌یافته فراملی (پالرمو) که آن هم در مجلس شورای اسلامی تصویب شده اما به دلیل مخالفت شورای نگهبان و پافشاری مجلس به مجمع تشخیص مصلحت نظام ارجاع شده و هنوز بلاتکلیف است.

در نهایت با به تصویب نرسیدن لوایح مورد نظر FATF و پس از سه سال هشدارهای پیاپی این کارگروه، روز جمعه 2 اسفند 98 نام ایران در لیست سیاه قرار گرفت. در بیانیه گروه اقدام مالی آمده است که به دنبال عدم تصویب کنوانسیون پالرمو و لایحه تامین مالی تروریسم، این کارگروه به طور کامل تعلیق از اقدامات تقابلی را برمی‌دارد و از اعضای خود می‌خواهد که مطابق با توصیه‌ها اقدامات متقابل موثر را اعمال کنند.

جالب است كه با توجه به وخيم وضعيت اقتصادي پيش رو مجمع تشخيص مصلحت نظام با دستور رهبري اين موضوع را در دستور كار خود قرار داده است.