چرا ترکیه انعطاف‌پذیرتر از بیشتر کشورها است؟

اما در سال 2001 همه این دستاوردها به باد رفت. زمانی که بانک‌های ترکیه دست به اقداماتی زدند که مشابه آن چیزی بود که امروز در آمریکا اتفاق مي‌‌‌افتد، در حالی که بخش بانکداری فلج شده بود، (آن هم نه به خاطر تضمین‌‌های برگشت وام، بلکه به خاطر دارایی‌‌های مسموم، مدیریت بی برنامه و اعتبارات نامناسب) هزینه‌ها به دوش مردم افتاد. در سال 2001، بیست و چهار بانک به مرز تعطیلی کشیده شد و بسیاری هم در یکدیگر ادغام شدند. شاخص‌‌های نجات بانکی (همان چیزی که این روزها در آمریکا مورد بحث است) نشان دهنده نیاز به وضع قوانین و توجهات ویژه در طول سال‌‌های بعد بود. صندوق بین‌المللی پول(IMF) با‌ میلیاردها‌ دلار کمک و ارائه برنامه‌‌ای برای کنترل و نظم بخشیدن به مازاد اقتصاد ترکیه کشور را از آن اوضاع وخیمي‌‌‌ که دچارش شده بود، نجات داد. با وجود همه این مشکلات بعضی دستاوردها هم حاصل شد. ترکیه از سال 2001 تا کنون با متوسط نرخ رشد سالانه 7‌درصد، باشکوه ترین دوره رشد اقتصادی طول عمر خود را تجربه کرده است. بدهی‌‌های خارجی، هزینه بخش عمومي ‌‌‌و کسری بودجه به میزان قابل ملاحظه‌‌ای کاهش یافته در حالی که سرمایه‌گذاری‌، کار و تولید ناخالص ملی با افزایش روبه‌رو شده است. در آمد سرا نه هم دو برابر شده و به حدود 5500‌دلار رسیده است.

برای نسل دیرباور سی و چند ساله ترکیه، مثل خود من که عادت داشتیم قیمت‌‌ها را با تورم 10‌درصدی ببینیم، عجیب بود که پس از چند ماه به سوپر مارکت مراجعه کنی و با قیمت‌‌هایی که بدون تغییر باقی مانده روبه‌رو شوی. در سال 2006 ترک‌‌ها 6 صفر را از واحد پولشان حذف کردند. همچنین پل‌ها، بزرگراه‌ها، لوله کشی‌‌های جدید و پالایشگاه‌ها ساخته شدند. در حالی که دنیا در حال وارد شدن به بحران رکود جهانی در سال 2008 بود، اقتصاد ترکیه قوی تر از همیشه به نظر مي‌‌‌رسید.
شاید به همین دلیل آنکارا، پایتخت ترکیه، با اعتماد به نفس عجیبی با بحران جهانی حاضر روبه‌رو شد که نشان از اوضاع آرام ترکیه دارد، در حالی که گوشه و کنار جهان در آتش این بحران مي‌‌‌سوزد. نخست وزیر اردوغان در طول ماه‌های گذشته همیشه بیان مي‌‌‌کرد که این تب جهانی از کنار ترکیه عبور خواهد کرد، اما این همه اعتماد به نفس و رضایت از کجا آمده است؟

این جا همان بحث «چیزی که تو را نکشد، قوی ترت می‌کند» مطرح است. در سال 2001 اقتصاد به شدت آسیب دیده و از شرایط تعادل فاصله زیادی گرفته بود. اما ترک‌‌ها تا حد زیادی به خاطر تجربه شان، کمتر دستپاچه شدند. چرا که آنها از قدرت انعطاف پذیری بزرگی برخوردارند. آنها به مواردی نظیر انطباق، قطع حقوق‌، کاهش درآمد، اسباب کشی به خانه والدین یا بازگشت به روستاها در مواقع سختی خو گرفته‌اند.
بیشتر بانکداران و مسوولان دولتی که من در چند هفته اخیر با آنها صحبت کردم، بیان کرده‌اند که سال 2009 سال وحشتناکی برای اقتصاد خواهد بود و بی شک آن را کوچک و محدود خواهد کرد، اما برای بخش مالی هیچ چیز مثل بحران سال 2001 نمي‌‌‌شود. بی شک صحبت از بحران است، اما احتمالا این بحران ستون فقرات اقتصاد یعنی سیستم مالی را تحت تاثیر قرار نمي‌‌‌دهد.

یک بانکدار به من گفت: آنچه آمریکایی‌‌ها امروز تجربه مي‌‌‌کنند، خیلی با آن چیزی که ما آن زمان داشتیم، متفاوت نیست. حتی استراتژی خروج هم به نظر مشابه مي‌‌‌آید. تجربه متلاشی شدن موسسه‌های مالی کلیدی در سال 2001 باعث شده امروزه بانک‌های ترکیه نسبت به بسیاری از کشورهای غربی ریسک گریزتر باشند. این بخش همچنان شفاف باقی مانده و نظارت شدیدی روی آن وجود دارد. میزان ذخایر بالا است و بدهی‌‌های آن کنترل پذیر است. به همین دلیل، بانک‌ها در مقایسه با همتایان آمریکایی و اروپایی خود کمتر تحت تاثیر رکود جهانی قرار گرفته‌اند. اعتبارات نامناسب تنها 3 تا 4‌درصد کل وام‌‌های بانک‌ها را تشکیل مي‌‌‌دهند. در حالی که آمریکا در حال رایزنی برای ملی کردن کمپانی خدمات مالی Citigroup است، بانک‌های ترکیه‌ای (مادنیزبانک، زیارت،گارانتی و دیگر بانک‌ها) در حال اعلام میزان سود خود در سال 2008 هستند. بانک‌ها تحت تاثیر رکود عمومي ‌‌‌اقتصاد و کمبود نقدینگی قرار خواهند گرفت، اما نه به صورتی که باعث از بین رفتن آنها شود.

هنوزهم متقاعد کننده نیست؟ پس به تایید بانک‌های مالی ترکیه توسط برجسته‌ترین متخصص روز رکود‌، استاد دانشگاه نیویورک و مقاله نویس مجله Forbes، یعنی نوریل روبینی توجه کنید.روبینی که حدود 2 سال پیش به دلیل پیش‌بینی رکود کنونی به نام دکتر دوم مفتخر شد!، در مصاحبه اخیرش با مجله Business New Europe عنوان کرد: «من انتظار یک بحرات تمام عیار در ترکیه را ندارم، اما در هر حال سال سختی خواهد بود. در مورد ترکیه من انتظار یک بحران مالی واقعی شبیه چیزی را که آنها در سال 2001 تجربه کردند، ندارم. بانک‌ها به مراتب در وضعیت بهتری قرار دارند، قوانین بسیار بهتری در سیستم مالی برقرار شده و تراز مالی در وضعیت مناسبی است.»
یک بحران کوچک و نه یک بحران تمام عیار؟ ما با کمال میل آن را مي‌‌‌پذیریم! ترک‌‌هایی که در اوضاع همیشه بحرانی متولد شده‌اند، مي‌‌‌دانند چطور از بحران جان سالم به در ببرند، حتی اگر برای این منظور نیاز به فداکاری‌‌های بزرگ باشد. یک بانکدار عنوان کرده است «برای تنوع هم که شده، ما در مورد این بحران مسوولیتی نداریم.»

این طور نیست که بخواهیم بگوییم ترکیه هیچ تاثیری از این جریانات نگرفته است، در همه قسمت‌‌های اقتصاد مشکل وجود دارد. بیکاری یک حقیقت دردآور است. تولید، صادرات و مصرف در طول چند ماه اخیر کاهش یافته و با مشکل روبه‌رو شده است. به دلیل بی ثباتی لیرا، بازارها نگران و مضطربند. در استانبول رستوران‌‌هایی که زمانی بسیار شلوغ بودند، خالی شده‌اند، حتی ترافیک هم به نظر کمتر شده است.
اگر دولت بتواند با صندوق بین‌المللی پول به توافق برسد و نظر آنها را برای سرمایه‌گذاری 20‌میلیارد‌دلاری جلب نماید، همه این معضلات مي‌‌‌تواند فروکش کند. آنکارا در حال پیش رفتن به سمت امضای قراردادی غیرمحبوب است که بازارها به شدت خواهان آن هستند. آنها برای مخالفت خود با این دستورالعمل صندوق بین‌المللی پول که «هزینه‌های خود را کاهش بده و اقتصادت را کوچک کن» به این نکته اشاره مي‌‌‌کنند که این توصیه زمانی مفید است که هزینه کردن دولت تنها راه درمان رکود اقتصادی باشد. اما نبود وام‌‌های مفید صندوق بین‌المللی پول در زمانی که بدهی‌‌های خارجی ترکیه افزایش یافته، حتما به معنی مشکلات نقدینگی در ماه‌های پیش‌رو خواهد بود.