نظریه داده بنیاد (Grounded Theory)چیست؟
✅نظریه داده بنیاد یک «شیوه استقرایی کشف نظریه» است
✅این امکان را برای پژوهشگر فراهم می‌آورد تا گزارش نظری از ویژگی‌های عمومی موضوع پرورش دهد. درحالی‌که به‌طور همزمان پایه این گزارش را در مشاهدات تجربی محکم می‌سازد.
✅این نظریه روالی نظام‌مند کیفی است برای تولید نظریه استفاده می‌شود تا نظریه‌ای تولید کند که یک فرآیند، یک کنش یا برهم کنش را درباره یک موضوع واقعی در یک سطح مفهومی کلی تشریح کند.
دیدگاه‌های مختلفی در حوزه چگونگی تولید «نظریه داده بنیاد» مطرح است ولی در میان آن‌ها می‌توان به «عناصر هفتگانه راهبردهای تحلیلی تولید نظریه» که در مورد آن‌ها اشتراک نظر وجود دارد به شرح زیر اشاره داشت:
1. کدگذاری باز:
موفقیت در تولید نظریه‌ای که به‌خوبی در داده بنیاد داشته باشد بستگی به حفظ تعادلی دارد که پژوهشگر باید از ابتدا تا انتها بین استفاده کامل از قدرت تصور و حساسیت نظری ایجاد کند. (دانایی‌فرد و امامی، 85:1392)
2- نمونه‌برداری و کفایت نظری:
برخلاف نمونه‌برداری کمی، نمونه‌برداری نظری نمی‌تواند پیش از آغاز مطالعه در نظریه داده بنیاد، برنامه‌ریزی شود و تصمیمات خاص نمونه‌برداری در خلال خود فرآیند شکل می‌گیرد. (Strauss & Corbin, 1990) نمونه‌برداری، ارادی ، و نه تصادفی است و متمرکز بر تولید یک نظریه است. معیار قضاوت در مورد زمان متوقف کردن نمونه‌برداری نظری «کفایت نظری» مقوله یا نظریه است. (دانایی‌فرد و امامی، 85:1392)
3- تحلیل داده‌ها به‌وسیله مقایسه مستمر.
فرآیندی متشکل از گردآوری داده‌ها، دسته‌بندی کردن آن‌ها، گردآوری داده‌های بیشتر و مقایسه اطلاعات جدید با مقوله‌های در حال ظهور، که در آن مقوله‌ها به آهستگی ایجاد می‌شوند، روال مقایسه مستمر است. (دانایی‌فرد و امامی، 88:1392)
4- رهیافتی فرآیندی:
اگرچه نظریه‌پردازان داده بنیاد ممکن است یک تک ایده (برای نمونه مهارت رهبری) را موردپژوهش قرار دهند ولی اغلب آن‌ها یک فرآیند را بررسی می‌نمایند. (دانایی‌فرد و امامی، 88:1392)
5- واحد تحلیل پیشامد و نه افراد:
به‌طور طبیعی، دست‌کم، چند صد پیشامد وجود دارد که در یک مطالعه نظریه داده بنیاد تحلیل می‌شوند. زیرا مشارکت‌کنندگان به‌طور طبیعی تعداد زیادی پیشامد را گزارش می‌کنند. (ویکی‌پدیا، مدخل نظریه‌سازی داده بنیاد گلیزر، 2006)
6- استقرا و قیاس در نظریه‌سازی:
اگر پژوهشگر ابتدا به داده بنگرد و سپس فرضیه‌ها را شکل دهد استقرایی و اگر ابتدا با گمانه‌زنی فرضیه‌ای را شکل دهد و سپس برای اثبات قیاس به دنبال داده‌های پژوهش بگردد شیوه قیاسی است. در این شیوه چنان قیاس و استقرا در هم پیچیده است که برخی اصل پژوهش را نه استقرایی و نه قیاسی بلکه ترکیبی از هر دو یا به‌عبارت‌دیگر شیوه استفهامی می‌دانند. (دانایی‌فرد و امامی، 91:1392)
7- همه‌چیز داده است.
هر چیزی که در مسیر پژوهشگر در هنگام مطالعه یک حیطه خاص قرار می‌گیرد داده است. داده حتی می‌تواند از طریق مصاحبه خود پژوهشگر که دانش زیادی در زمینه موردنظر دارد با خودش فراهم آید. (دانایی‌فرد و امامی، 91:1392)
به طور کلی؛
نظریه داده بنیاد یک شیوه عمومی است که می‌تواند از هر دو داده کیفی و کمی استفاده نماید. چون از شیوه‌های آماری استفاده نمی‌کند و نمودارهایی ارائه نمی‌شود به‌عنوان یک شیوه کیفی در نظر گرفته می‌شود. (دانایی‌فرد و امامی، 92:1391) همچنین یک نظریه دامنه متوسط است. یعنی چون مبتنی بر داده است مانند یک نظریه عمده‌ای که در مورد افراد و موقعیت‌های بسیاری استفاده می‌شوند نیست که قابلیت کاربرد و دامنه وسیعی داشته باشد. (Glaser, 2005)
