سردرگمی اقتصاد، حاصل نوسانات درآمدهای نفتی

دکتر سعید لیلاز

مشکل اصلی اقتصاد ایران، دخالت های دولت در این اقتصاد است که این دخالت ها از دولت آقای روحانی روند کاهشی آن شروع شده است. یعنی ناهنجاری اصلی ای که در اقتصاد ایران وجود دارد ناشی از دخالت های فزاینده دولت در ایران است که این دخالت ها خود ناشی از افزایش شدید قیمت جهانی نفت خام و درآمدهای ارزی حاصل از نفت در پانزده سال گذشته است که خود این منجر به ظهور دولت آقای احمدی نژاد شد و آقای احمدی نژاد دخالت دولت در اقتصاد را به سطحی بی سابقه افزایش داد. به خاطر اسم و سمت گیری های دولت هم نبود، بلکه به خاطر افزایش شدید درآمدهای نفتی بود، هرگاه که در اقتصاد ایران این اتفاق افتاده است، آن افزایش دخالت هم رخ داده است.

دولت آقای روحانی مخلوق کاهش شدید منابع ارزی دولت است. بنابراین این دولت راهی جز کاهش شدید دخالت دولت در اقتصاد نداشته و ندارد. به همین دلیل ما به تدریج شاهد بهتر شدن و سامان گرفتن نسبی اقتصاد ایران خواهیم بود.
علت سردرگمی هایی که در اقتصاد می بینید سردرگمی های ناشی از نوسانات شدید درآمدهای نفتی در کشور است. یعنی ما در سال ۱۳۹۰، ۱۱۸ میلیارد دلار صادرات نفت داشته ایم که شاید بیش از دویست میلیارد دلار هم نفت رایگان به اقتصاد ایران تزریق کرده ایم. اما الان ارزش آن ۱۱۸ میلیارد دلار درآمد نفتی به حدود ۲۰ میلیارد دلار رسیده است. یعنی یک ششم شده است و آن دویست میلیارد هم به طریق اولی به کمتر از ۱۰۰ میلیارد دلار کاهش پیدا کرده است. شما می بیند که اقتصاد ایران به شدت به دلیل این نوسانات و اعوجاجات شدید در درآمدهای ارزی تحت فشار قرار گرفته است. به فرض مثال واردات کشور که در سال ۱۳۸۱ حدود ۲۰ میلیارد دلار بود، در سال ۹۰ به حدود ۱۰۰ میلیارد دلار رسید. امسال تقریبا به حدود ۶۰ یا ۷۰ میلیارد دلار می رسد. همه اینها نشان دهنده این است که ما دچار نوسانات شدیدی اگر هستیم که القای بی ثباتی در اقتصاد می کند، به دلیل این نوسانات است.

درعین حال تحول ژئوپولیتکی بسیار مهم در طول این دو سال در اقتصاد ایران اتفاق افتاده است و آن مذاکرات هسته ای بوده که به نظرم موقعیت استراتژیک ایران را در خاورمیانه بازتعریف می کند. این توافق فقط توافق هسته ای صرف نیست، بلکه یک آرایش ژئوپلیتیک جدید در منطقه خاورمیانه را دارد پدید می آورد که شما آثار این آرایش را الان در تحولات مربوط به سوریه که دارد سمت و سوی جدیدی می گیرد می بینید. همچنین ورود روسیه به صحنه نظامی سوریه و همینطور تشکیل کنفرانس وین ۱ و ۲ که در هر دو آنها جمهوری اسلامی دعوت شد و به طور موثر هم مشارکت کرد را دارید می بینید.

با بسته شدن پرونده pmd در شورای حکام آژانس بین المللی انرژی هسته ای شاهد فصل جدیدی در اقتصاد ایران خواهیم بود، از ابتدای ژانویه ۲۰۱۶ میلادی لغو تحریم شروع می شود و آثار آن را می توانیم در خرداد و تیر سال آینده در اقتصاد کلان کشور مشاهده کنیم. در واقع این یک روند روشن است که اگر همراه با کاهش دخالت های دولت در اقتصاد باشد و همین طور تقویت نظارت و هدایت دولت در حوزه اقتصاد و حرکت دولت به سمت آزاد سازی، چنانکه در دو سال و نیم گذشته اتفاق افتاده است. من آینده بسیار روشن تری را برای اقتصاد ایران پیش بینی می کنم.