عوامل موثر بر رقابت‌پذيري بنگاه

حسن عباس‌زاده*
عوامل برون بنگاهی- کلان
عوامل برون بنگاهی شامل عوامل محيط کلان (عمومي) و عوامل محیط خرد(تخصصي) می‌باشد. مهم‌ترين عوامل محيط کلان عبارتند از: عوامل اقتصادي، اجتماعي – فرهنگي، تکنولوژيکي، سياسي – قانوني/ حقوقي و جهاني.

عوامل اقتصادي بيشتر به تشريح مشخصه‌هاي اقتصادي مي‌پردازند. در اين دسته از عوامل بيشتر به اين مسائل پرداخته مي‌شود که جامعه چگونه کالاها و خدمات مختلف را توليد، توزيع و استفاده مي‌کند. شركت‌ها بايد روندهاي اقتصادي در بخش‌هايي که بر صنعت آنها اثر مي‌گذارد را درک نمايند. مهم‌ترين‌ عوامل اقتصادي به صورت زير است:
– روند توليد ناخالص داخلي – نوسانات نرخ بهره
– مقدار عرضه پول – نرخ تورم
– نرخ بيكاري – كنترل یا عدم کنترل قيمت / دستمزد
– كاهش / تقويت ارزش پول – سياست‌هاي پولي و مالي
– توزيع درآمد در بين طبقات اجتماعي – کسري بودجه دولت
– بهره‌وري کل عوامل – ساختار بازارهای مالی
– صادرات و واردات
عوامل اجتماعي – فرهنگي: اين عوامل، باورها، ارزش‌ها، نگرش‌‌ها، نظريات و سبک زندگي کساني را که در محيط بیرونی بنگاه هستند، در بر مي‌گيرد که از شرايط فرهنگي، جمعيت‌شناختي، مذهبي، آموزش و قومي آنها سرچشمه مي‌گيرد. همچنان که نگرش اجتماعي تغيير مي‌کند، تقاضا براي انواع جدیدی از لباس، کتاب، فعاليت‌هاي تفريحي و ساير کالاها و خدمات نيز پديد مي‌آيد. يک بنگاه بايد اثرات بالقوه نيروهاي اجتماعي- فرهنگي را تشخيص دهد. بايد روابط و حسن شهرت را در سطح وسيعي از جامعه به دست آورد و همانند يک نگهبان براي جامعه عمل کند. مهم‌ترين‌ عوامل اجتماعي – فرهنگي به صورت زير طبقه‌بندی می‌شوند:
– تغيير در سبک زندگي – انتظارات شغلي
-‌درصد ازدواج/طلاق – نرخ رشد جمعيت
– توزيع سني جمعيت – اميد به زندگي در بدو تولد
– نرخ زاد و ولد و نرخ مرگ و مير – نرخ مهاجرت
– برنامه‌هاي تامين اجتماعي – ميانگين سطح تحصيلات
– نگرش درباره کيفيت محصولات – نگرش درباره ارائه خدمت به مشتري
– نگرش درباره خارجي‌ها – نحوه مصرف انرژي
– ديدگاه جهاني مردم و ارزش‌هاي آن‌ها – سطح فرهنگ و آموزش جامعه
عوامل تکنولوژيکي: تغييرات در بخش تکنولوژيک محيط کلان مي‌تواند اثر بسياری بر صنايع مختلف داشته باشد. اين عوامل علاوه بر ابزارها و تجهيزات جديد شامل رويکردهاي جديد نيز مي‌شود. عوامل تکنولوژيک نمونه‌هايي از فرصت‌ها و تهديدها مي‌باشند که شركت‌ها به هنگام تدوين استراتژي‌ها بايد آنها را مورد توجه قرار دهند. پيشرفت‌هاي فناوري مي‌توانند بر محصولات، خدمات، بازارها، سازمان‌هاي عرضه‌کننده مواد اوليه، توزيع‌کنندگان، شرکت‌هاي رقيب، مشتريان، فرآيندهاي توليد، روش‌هاي بازاريابي اثرات شديد بگذارند. پيشرفت‌هاي فني مي‌توانند مزيت‌هاي رقابتي جديد به وجود آورند که از مزيت‌هاي رقابتي کنوني قدرت بيشتري دارند. تقريبا در هر تصميمي که استراتژيست‌ها اتخاذ مي‌کنند، مسائل مربوط به فناوري مطرح است. بنابراين بايد فرصت‌ها و تهديدهاي ناشي از فناوري‌هاي جديد، مورد بررسي و تجزيه و تحليل کامل قرار‌گيرد و اثراتي که اين عوامل بر استراتژي‌هاي مهم بنگاه دارند، ارزيابي گردد. مهم‌ترين عوامل تکنولوژيکي به صورت زير هستند:
– مخارج تحقيق و توسعه
– میزان حمايت از مالکيت معنوي
– ارائه محصولات جديد و متنوع
– وضعيت انتقال تکنولوژي
– بهبود عملکرد توليد از طريق اتوماسيون
– ساختار و ويژگي‌هاي تکنولوژي
– درجه استفاده از کامپيوتر در صنايع
– سرعت تغيير تکنولوژي
– وجود بانک‌هاي اطلاعاتي الکترونيکي بازرگاني
عوامل سياسي – قانوني/حقوقي: ماهيت اين دسته از عوامل براي مديران، مهم‌ترين ملاحظه در صورت‌بندي استراتژي بنگاه به‌شمار مي‌رود. ملاحظات سياسي، عوامل قانوني يا دولتي که موسسه بايد يا مي‌خواهد در قالب آن به عمليات مبادرت ورزد را شامل مي‌شود. دولت‌ها و نهادهاي دولتي در زمره شركت‌ها و نهادهاي اصلي هستند که مقرراتي را تدوين مي‌نمايند، مقرراتي را حذف مي‌کنند، يارانه پرداخت مي‌نمايند، کارفرما يا مشتري شركت‌هاي ديگر هستند و…. نيروهاي سياسي هم از داخل و هم از خارج از عمده‌ترين تعيين‌کننده‌هاي موفقيت سازماني به‌شمار مي‌روند. مهم‌ترين عوامل سياسي، حقوقي و قانوني به برابر موارد زیر هستند:
– قوانين مالياتي
– مقررات تجارت خارجي
– قوانین مربوط به جلب و جذب سرمایه‌های خارجی
– قوانین تامین اجتماعی
– قوانين مربوط به استخدام و ارتقاي شغلي
– مقررات دولتي يا مقررات‌زدايي
-‌درصد مشارکت راي‌دهندگان
– کانون‌هاي اعتراض به دولت، شدت اعتراض و تعداد اعتراض‌کنندگان
– ميزان هزينه‌هاي نظامی
– ميزان يارانه‌هاي دولت
– قوانين ضد انحصاري
– قوانين عرفي محلي
– تعرفه‌ها، سهميه‌ها و موانع غيرتعرفه‌اي
– گروه‌هاي فشار
– ثبات یا عدم‌‌ثبات سياسي‌
عوامل جهاني: شرکت‌ها با يک روند فزاينده، عمليات و بازار خود را به فراتر از مرزهاي کشور «مادر» گسترش مي‌دهند. جهاني شدن، فرصت دسترسي به بازارهاي بالقوه بزرگ‌تر و مقدار وسيعي از عوامل توليد مانند مواد خام، نيروي کار، مديران ماهر و متخصصان فني را فراهم مي‌کند. با اين حال اين موارد ممکن است شامل ريسک‌هاي اقتصادي، اجتماعي و سياسي نيز باشند. از عوامل مهم جهاني مي‌توان به نرخ تبديل ارز، افزايش تجارت جهاني، ظهور قدرت‌هاي اقتصادي جديد مانند هند و چين،‌پذيرش چين در سازمان تجارت جهاني، موافقتنامه‌هاي تجاري بين بلوک‌هاي منطقه‌اي (EU,NAFTA) و غيره اشاره کرد. تاثيرات اين عوامل بر شركت‌ها نيز بايد در قالب محيط کلان بررسي شوند تا آنها استراتژي‌هاي خود را بر آن اساس تدوين نمايند. برخي از مهم‌ترين عوامل جهاني عبارتند از:
– حجم و رشد تجارت جهاني
– نرخ‌هاي تبديل ارز
– ظهور قدرت‌هاي جديد اقتصادي (مانند هند و چين)
– توافقات تجاري بين بلوك‌هاي منطقه‌اي (مانند نفتا، اتحاديه اروپا و آسيا)
– شدت گرفتن رقابت جهاني
– میزان و رشد سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی(FDI)
بطور خلاصه هر شرکتی که بخواهد رقابت‌پذیری خود را در بازار افزایش دهد باید اقدام به بررسی دقیق موارد فوق در هریک از ارکان شرکت نماید و سپس نتیجه را با مدل مطلوب مقایسه کرده و سعی در اصلاح نقاط ضعف و تقویت نقاط قوت نماید.
* كارشناس بانك مركزي